Krom +6 (Cr⁶⁺), krom elementinin en yüksek oksidasyon seviyelerinden biridir. Güçlü bir oksitleyici özelliğe sahiptir ve kimyasal reaksiyonlarda aktif bir rol oynar. Çoğu bileşiği suda kolayca çözünerek çevreye hızla yayılabilir. Bu bileşikler genellikle sarı, turuncu veya kırmızı renklere sahiptir ve sanayide yaygın olarak kullanılır. Ayrıca, korozyona karşı yüksek direnç gösterdiğinden dolayı paslanmaz çelik üretimi ve metal kaplamalarda sıklıkla tercih edilir.
Krom +6, zehirli ve kanserojen bir bileşiktir. Özellikle solunum yoluyla vücuda alındığında akciğer kanseri riskini artırabilir. Bunun yanı sıra, cilt ve göz tahrişine neden olduğu bilinmektedir. Ayrıca su kaynaklarını kirleterek çevre üzerinde ciddi zararlara sebep olabilir. Bu nedenlerle birçok ülkede krom +6 kullanımı sıkı bir denetime tabidir ve daha güvenli bir alternatif olan krom +3 (Cr³⁺) bazlı bileşiklerin kullanımı teşvik edilmektedir.
1. Krom +6 Analiz Yöntemleri
Krom +6’nın tespit edilmesi için çeşitli analiz metotları kullanılmaktadır. Bu metotlar arasında en yaygın olarak kullanılanları aşağıda verilmiştir.
1.1. Spektrofotometrik Yöntem
Bu yöntemde, analiz edilecek numuneye difenilkarbazid (DPC) reaktifi eklenir. Difenilkarbazid, krom +6 ile reaksiyona girerek mor-eflatun renkli bir kompleks oluşturur. Oluşan renk değişimi, spektrofotometrede 540 nm dalga boyunda ölçülerek krom +6 miktarı belirlenir. Numunenin konsantrasyonu, önceden hazırlanan standart çözeltiler ile karşılaştırılarak hesaplanır.
1.2. İyon Kromatografisi (IC) ile Analiz
İyon kromatografisi, sulu çözeltilerdeki krom +6 iyonlarını ayrıştırarak tespit etmek için kullanılır. Numune, iyon değişim reçineleri içeren bir kolondan geçirilir. Burada Cr⁶⁺ iyonları ayrıştırılır ve dedektör tarafından belirlenen iletkenlik veya absorpsiyon değişimi sayesinde miktarı hesaplanır. Genellikle çok düşük seviyelerde krom +6 tespiti için tercih edilir.
1.3. Elektrokimyasal Yöntemler
Elektrokimyasal yöntemlerde, Cr⁶⁺ iyonları indirgenerek Cr³⁺ haline dönüştürülür ve bu değişim elektrotlar aracılığıyla ölçülür. Voltametri yönteminde, belirli bir potansiyel uygulanarak çözeltideki krom miktarı belirlenir. Potansiyometrik yöntemlerde ise Cr⁶⁺ iyonları ile belirli bir elektrot arasındaki potansiyel fark ölçülerek analiz gerçekleştirilir. Bu teknik, hızlı ve hassas analizler yapmak için kullanılır.
1.4. ICP-MS (İndüktif Olarak Eşleşmiş Plazma – Kütle Spektrometresi)
Bu yöntem, krom +6’nın çok düşük seviyelerde bile tespit edilmesini sağlar. Numune, yüksek sıcaklıkta bir plazma kaynağına gönderilir ve burada iyonize edilir. Ortaya çıkan iyonlar, kütle spektrometresi ile ayrıştırılarak Cr⁶⁺ miktarı hesaplanır. Yüksek hassasiyet gerektiren çevresel analizlerde tercih edilir.
Krom +6, özellikle metal kaplama, deri tabaklama, boya ve pigment üretimi gibi endüstrilerde yaygın olarak kullanılır. Ancak, çevresel etkileri göz önüne alındığında, bu bileşiğin kullanımına dikkat edilmesi büyük önem taşır. Atık sulara karıştığında, su kaynaklarını kirletebilir ve ekosisteme zarar verebilir. Bu nedenle, birçok ülkede endüstriyel tesisler için krom +6 içeren atıkların arıtılması zorunlu hale getirilmiştir.
Krom +6 içeren atıkların arıtılması için çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Bu yöntemler arasında kimyasal indirgeme en yaygın olanıdır. Bu yöntemde, Cr⁶⁺ iyonları, demir sülfat veya sodyum bisülfit gibi indirgeyici ajanlar kullanılarak Cr³⁺ formuna dönüştürülür. Krom +3 iyonları daha az hareketli olup çökeltilerek sudan uzaklaştırılabilir. Bunun yanı sıra, biyolojik arıtım yöntemleri de geliştirilmekte olup, bazı mikroorganizmalar krom +6’yı daha az toksik bileşiklere dönüştürebilmektedir.
Krom +6’nın, insan sağlığına ve çeyreye olan zararlı etkileri nedeniyle, birçok ülke bu bileşiğin kullanımını ve deşarjını sıkı düzenlemelerle denetlemektedir. Örneğin, Avrupa Birliği’nde REACH yönetmeliği kapsamında krom +6 içeren bazı maddelerin kullanımı kısıtlanmıştır. ABD’de ise Çevre Koruma Ajansı (EPA), içme suyundaki krom +6 seviyesini belirli bir limitin altında tutmak için çeşitli düzenlemeler getirmiştir. Türkiye’de de su kirliliği kontrolü yönetmelikleri kapsamında, krom +6’nın belirlenen sınır değerlerin üzerinde bulunmaması gerekmektedir.
AEM Çevre Laboratuvarı; uzman personeli ve kaliteli hizmet anlayışı Krom +6 (Cr⁶⁺) analizi ve numune alımı konusunda Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığından yetkili, TÜRKAK’tan akredite bir kuruluştur.
